Mu mushi waba mumbali ya lupili lwa Kenya ku kabanga mu Africa, umukashana umwaice aalebomba na banyina mwibala. Ishina lyakwe aali ni Wangari.
En vilaĝo sur la deklivoj de la Monto Kenjo en Orienta Afriko, infanineto laboris en la kampoj kun sia patrino. Ŝia nomo estis Wangari.
Wangari alitemenwe ukusangwa panse. Aaleimbaula umushili no lupanga mwibala lyabo. Aabyele utuseke utunoono mu mushili wakabilila.
Wangari amis esti ekstere. En la manĝĝardeno de sia familio, ŝi disrompis la grundon per sia maĉeto. Ŝi premis semetojn en la varmetan teron.
Inshita aatemwishishe ya cungulo lilya akasuba kaawa. Wangari aaleinukafye nga cakuti kwafiita saana icakuti umuntu tekuti amone ifimenwa. Pakuya aaleepita mu kashila katondo mu mabala no kuciluka imimana.
Ŝia preferata horo de la tago estis tuj post la sunsubiro. Kiam la mallumo estis tro por vidi la plantojn, Wangari sciis ke venis la horo por hejmeniri. Ŝi sekvis the vojetojn tra la kampoj, trapasanta riverojn survoje.
Wangari aali mwana uwacenjela kabili aaleefwaisha ukuya ku sukulu. Nomba bawishi na banyina baaleefwaya ukuti aleikalafye pa ŋanda no kubaafwa imilimo. Ilyo aafikile pa myaka yakufyalwa cine-lubali, ndume yakwe umukalamba aalandile na bafyashi basuka basuminisha Wangari ukuya ku sukulu.
Wangari estis lerta infano kaj atendis senpacience studi lerneje. Sed ŝia patrino kaj patro volis ke ŝi restu hejmen por helpi ilin. Kiam ŝi estis sepjaraĝa, ŝia pli aĝa frato persvadis iliajn gepatrojn permesi ŝin eniri la lernejon.
Aalitemenwe ukusambilila! Muli lyonse ibuuku aleebelenga aleesambililamo ifipya. Aalibombele bwino saana mu masambililo icakuti baalimwitile ukuya mu kusambilila ku caalo ca United States of America. Wangari aatemenwe icibi! Aaleefwaya ukwishibilapo ifingi pesonde.
Ŝi ŝatis lerni! Wangari lernis pli kaj pli de ĉiu libro legita. Ŝi faris tiom bone lerneje ke ŝi estis invitita studi en Usono. Wangari estis ekcitita! Ŝi volis scii pli pri la mondo.
Wangari aalisambiliile ifintu ifingi ifipya pa sukulu lyapa muulu mu America. Aasambilile palwa fimenwa nefyo fikula. Aaleibukisha nefyo aaleekula: ukwangala ifyangalo na bandume yakwe mu cintelelwe ca miti ya mpanga iisuma mu Kenya.
En la Usona universitato Wanari lernis multajn novajn aferojn. Ŝi studis plantojn kaj kiel ili kreskas. Kaj ŝi memoris kiel ŝi kreskis: ludanta kun ŝiaj fratoj in la ombro de la arboj en la belaj Kenjaj arbaroj.
Ilyo aaleeya aleesambilila, aatampile ukwiluka pafyo aatemenwe abantu bamu caalo ca Kenya. Aaleefwaya ukuti babe ne nsansa no buntungwa. Cilya aleeya alesambilila, ukufuluka ku mwabo ku Africa nako kwalekulilako.
Ju pli ŝi lernis, des pli ŝi konstatis ke ŝi amis la homojn de Kenjo. Ŝi volis ke ili estu feliĉaj kaj liberaj. Ju pli ŝi lernis, des pli ŝi memoris sian Afrikan hejmon.
Panuma yakupwisha amasambililo, aabwelele ku Kenya. Nomba aasangile icaalo cakwe calicinja. Kwali amabala ayakulu nganshi panga yonse. Banamaayo tabaakwete inkuni sha kukosesha umulilo. Abantu baali abapiina abaana nabo baali ne nsala.
Kiam ŝi finis siajn studojn, ŝi revenis al Kenjo. Sed ŝia lando ŝanĝiĝis. Grandegaj bienoj etendis tra la lando. Hominoj ne havis lignon por fari kuirfajrojn. La homoj estis malriĉaj kaj la infanoj malsatis.
Wangari aalishibe ifyakucita. Aafundile banamaayo ifyakubyala imiti ukubomfya imbuto. Banamaayo baalishitishe imiti no kubomfya ulupiya mu kusunga indupwa shabo. Banamaayo balitemenwe nganshi. Wangari alyafwile abantu ukumfwa ukuti nabo baali na maka kabili abakosa.
Wangari sciis kion fari. Ŝi instruis la hominojn kiel kreskigi arbojn de semoj. La inoj vendis la arbojn kaj uzis la monon por prizorgi siajn familiojn. La hominoj estis tre feliĉaj. Wangari helpis ilin senti potenca kaj forta.
Mu kuya kwa nshiku, imiti iipya yalikulile no kusanguka impanga, na meenshi mu mimana yatampile ukupita. Imbila yakwa Wangari yalisalangene mu Africa yonse. Pali Ieelo, imiti imintapendwa yaalikula ukufuma ku mbuto shakwa Wangari.
Dum tempo pasis, novaj arboj kreskis arbaren, kaj la riveroj reekfluis. La mesaĝo de Wangari disvastiĝis tra Afriko. Hodiaŭ, milionoj da arboj kreskis de la semoj de Wangari.
Wangari alibombeshe saana. Abantu isonde lyonse balyumfwile pa milimo yakwe no kumupeela icilambu icaishibikwa saana. Baaciita ukuti Nobel Peace Prize mu Cingeleshi, emukuti Icilambu ca Cibote, kabili ewali namaayo uwantanshi mu Africa ukupoka ici cilambu.
Wangari laboris diligente. Homoj ĉirkaŭ la mondo rimarkis, kaj donis al ŝi faman premion. Ĝi estas nomita la Pac-Premio de Nobel, kaj ŝi estis la unuan Afrikan hominon iam ricevi ĝin.
Wangari afwile mu mwaka wa 2011, lelo kuti twamwibukisha ilyo lyonse twamona umuti uwayemba.
Wangari mortis en 2011, sed ni povas pensi pri ŝi ĉiufoje ke ni vidas belan arbon.
Nicola Rijsdijk
Maya Marshak
Theresa Mwewa
bemba
3-a nivelo
Sonregistraĵo por tiu ĉi rakonto ankoraŭ mankas.
